رسانه ها امروز باید برای ایجاد همبستگی از طریق تزریق امیدواری و جلب اعتماد و مشارکت مردم، لحظه‌ها را به هم پیوند بزنند، کدورت‌ها را کنار بگذارند، از ایجاد فضای یأس، اختلاف‌افکنی، مرده‌بادها و زنده‌بادها، مجادله‌ها و گفت‌وگوهای بی‌منطق و بی‌پشتوانه بپرهیزند و با رفتار حرفه‌ای، به دور از عصبیت، متعهدانه و دلسوزانه خواسته‌های مردم را به مطالبه عمومی تبدیل کنند.

ساعد وثوقی‌کرکزلو *

نوروز که می‌شود، حال دل ما خوب است؛ کمی بهتر از روزهای دیگر. البته نه به خوبی آن روزها که لباس نو می‌پوشیدیم و با هزار التماس از پدر و مادر، بساط تخم‌مرغ‌های رنگی را پهن می‌کردیم و بوی سیب و صدای سکه تمام خانه را پر می‌کرد. راستش آن روزها سر سفره‌های هفت‌سین مثل الان انواع خوراکی پیدا نمی‌شد اما محبت و مهربانی به اندازه کافی بود. دوست داشتن‌ها واقعی بود و عاشق شدن‌ها خالصانه. به ما یاد داده بودند که: «اول همسایه، بعد خانه.» گفته بودند مواظب کسانی باشیم که دست روزگار با آن‌ها بد تا کرده و به اصطلاح دستشان به دهنشان نمی‌رسد. کینه‌ها و عقده‌‌هایمان را به آب می‌سپردیم و خیرخواه هم بودیم. حالا بازی‌های کودکی فراموش شده. چرخ زمان هم سرعت گرفته. این عید باستانی عزیز دیگر آن دل‌خوشی‌ها و سرخوشی‌های زمان کودکی را کمتر به خود می‌بیند، اما باز هم فرصت خوبی است برای دیدن زیبایی‌ها. فرصتی برای تجدید دوستی‌ها، سر زدن به همسایه‌ها، هم‌شهری‌ها، هم‌محله‌ای‌ها، سالمندان، بستگان، بزرگ‌تر‌ها و...

سرزمین «قار و نار»

نوروز، روز نویی است؛ آغاز چهره‌آرایی زمین در سیر خوش‌آهنگ زمان. اراده نقاش زندگی و معمار پویندگی و پایندگی برای همنوایی و هم‌آوازی و سرخوشی و بانگ چاووشی غنچه‌ها بر شاخساران و بوته‌ها بر جویباران و قمریان بر کوهساران. بهار که فرش می‌گسترد، دل می‌برد و سکوت و سکون و سردی به نغمه و حرکت و گرمی مبدل می‌شود. آسمان آبی «بام‌آبی‌آذربایجان» هم آبی‌تر می‌شود تا خورشید فروتنانه بتابد و تن خسته و خموده گیاه و درخت را که از خواب عمیق برخاسته گرم کند. رودخانه‌های لبریز از آب گوارا، شکوفه‌های بادام و زردآلو، جاده‌های پیچ در پیچ زیبا، کوه‌های سربلند و شکوهمند، دشت‌ها و دامنه‌های پر از علف‌های سبز و گل‌های رنگارنگ، سواحل سرسبز رودها و ‌غارها و آبشارهای حیرت‌انگیز، جنگل‌ها و گندمزارهای طلایی، باغ‌های پرثمر و لبریز از میوه‌های ترش و شیرین، شهد عسل و انواع داروهای گیاهی و مرباهای لذیذ و زعفران و خنکای مطبوعی که مردم در حسرت یک دم و بازدم در چنین هوایی، کیلومترها سفر و میلیون‌ها تومان خرج می‌کنند. اینجاست که دلت می‌تپد، حالت دگرگون می‌شود، حسرتی همراه با شیرینی سراسر وجودت را می‌گیرد و یاد خلخال بزرگ و زیبا، از کاغذکنان گرفته تا کیوی و شاهرود وخورش‌رستم و بخش مرکزی و هروآباد و تمام روزهای رفته و احساس عشق برای آبادانی و بالندگی سرزمین«قار و نار» سراسر وجودت را آتشین می‌کند؛ این یکی، ویژگی مهم کهن‌دیار ماست که در زمان چیدن انار در روستاهای حاشیه قزل اوزن، سرو بالای آق‌داغ هنوز سپید و برفی است. این آغاز دوست داشتن است، آغاز عشق. و سفر تنها کاری است که آرامت می‌کند، پس به نوروز بگویید که هر روز بیاید.

خلخال و رسانه‌هایش

این اما تنها یک سوی ماجرای زندگی امروز در خلخال مهربان و کوثر سحرانگیز است؛ سوی دیگر آن پیدایش رسانه‌های مختلف است که با توان و همت تعدادی از جوانان عاشق متولد می‌شوند و با سختی‌ها و مشکلات فراوان ادامه حیات می‌دهند و گاه مرگ زودرسی دارند و به فراموشی سپرده می‌شوند. امروز دیگر رسانه‌ها جای قصه‌گویی مادربزرگ‌ها و تعریف خاطرات پدربزرگ‌ها را گرفته و به چشم و چراغ شب‌نشینی‌ها و گردهم‌آیی سفره‌های نوروزی تبدیل شده‌اند. خلخال بزرگ و زیبا و کوثر پرنقش و نگار ما اما با وجود پشتوانه بسیار غنی در اندیشه‌ورزی و فرهنگ‌مداری، امروز از لحاظ داشتن رسانه‌های قدرتمند، هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ کیفیت، وضعیت مناسبی ندارد. تمام فعالیت رسانه‌ای خلخال بزرگ و فرهنگی که در روزگار نه چندان دور آوازه مردان رسانه‌ا‌ی آن بویژه در دوران مشروطه در سراسر کشور پیچیده بود، شامل تعدادی از نمایندگان رسانه‌های رسمی کشور می‌شود که به هر نحوی با گذر از چارچوب‌های سختگیرانه رسانه متبوعشان، سعی وافری در اطلاع‌رسانی اخبار و رخدادها دارند؛ دو سایت و نشریه مجوزدار محلی که تمامی انتظارات و نظارت‌های مردمی و دولتی شامل حالشان می‌شود بدون هیچ گونه مزایا و حمایت و پشتوانه‌ای از سوی هیچ نهاد دولتی و غیردولتی؛ بعلاوه چند سایت خودجوش و ناشی از عشق و علاقه جوانان به زادگاه خودشان در بخش‌ها و روستاها.

صداوسیما هم که طبق معمول اسیر مشکلات درونی خویش است و مخاطب اولویت دست‌چندم این سازمان عریض و طویل. رسانه ملی همچنان به مسائل ریز جامعه و درگیری‌های جناحی و گروهی دست‌اندرکارانش مشغول است تا مشکلات اساسی که ذهن مردم را سال‌هاست درگیر خود کرده و تاکنون کمتر شاهد گزارشی مخاطب‌پسند و مردمی از مشکلاتی مانند موانع سرمایه‌گذاری، نبود اشتغال، مهاجرت و... بودیم و هر از گاهی نقش این رسانه را در برف و کولاک و سرمای جاده‌های مسحورکننده می‌بینیم که به‌نوعی سعی دارد خلخال را سردتر از سیبری و راه‌های ارتباطی‌اش را خطرناک‌تر از مرگ‌بارترین جاده‌های جهان مثل «یونگاس» در بولیوی و «پری‌چمنزار» در پاکستان نمایش دهد و دقیقا در راستای گریز گردشگر از منطقه عمل می‌کند. به همین دلیل لازم است مسئولان شهرستان از رسانه‌ها و خبرنگاران محلی بصورت جدی حمایت کنند و مردم و جوانان ما نیز وارد گود شوند و با راه‌اندازی سایت‌ها و نشریات ساختارمند و حرفه‌ای، خلأ موجود را پر کنند.  وضعیت فعلی رسانه‌ها زیبنده خلخال فرهنگی نیست و اگر این‌گونه ادامه دهیم منطقه زیبای ما با اطلاعات نادرست و اخبار اشتباه به قربانگاه منفعت‌طلبی و اختلافات دوباره خواهد رفت و وظیفه همه ماست که از این اتفاق هولناک جلوگیری کنیم.

اکنون در غیاب خبرگزاری‌ها، سایت‌ها و بویژه نشریات محلی توانمند و مخاطب‌محور متشکل از افراد متخصص و حرفه‌ای(تنها دو سایت و دو ماهنامه که گاه به دلیل مشکلات مدیریتی، مالی و... به گاهنامه تبدیل می‌شوند) این فضای مجازی است که زحمت اطلاع‌رسانی اخبار و رویدادها را به دوش می‌کشد و صدالبته باید از این جوانان علاقه‌مند و جست‌وجوگر قدردانی کرد که زمان و تفکر و انرژی خود را در مسیر اطلاع‌رسانی برای شهر و منطقه خود به کار می‌گیرند، اما ناگفته پیداست در این نوع اطلاع‌رسانی، گذشته از این‌که جایگاه مقالات ارزشمند، گزارش‌های مردمی ناب، تفسیرها و تحلیل‌ها و یادداشت‌های متعدد که بتواند زوایای مختلف یک رویداد را پیش روی خواننده بگذارد خالی است، اعتبار منابع زیر سوال است و این مشکل تمامی مردم دنیا در مواجهه با فضای مجازی است؛ حتی در کشورهای پیشرو که به نوعی مبدع شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، فیس‌بوک، تلگرام و... محسوب می‌شوند.

خبر معتبر و اعتبار منبع

خبر، ماده اولیه رسانه‌هاست که محور اصلى مطالب آنها را نیز تشکیل مى‌دهد. در واقع «خبرنویسى» مهم‌ترین بخش رسانه‌هاست. براى اینکه خبر یک رویداد به‌نحوى مطلوب و چشمگیر تهیه شود، مى‌توان آن را به سبک‌هاى مختلفى تنظیم کرد اما خبر زمانی قابل اهمیت و جدی گرفتن است که «خبرمعتبر» باشد و به‌نحوی اعتبار منبع (Source Crediblity) است که خبر را قابل‌اعتنا می‌کند. «اعتبار منبع» مفهومی بنیادی در ارتباطات است که شاید بتوان قدمت آن را با عمر ارتباط برابر دانست. معتبر بودن در واقع پیش‌شرط لازم برای برقراری یک ارتباط کامل بین فرستنده پیام و مخاطب آن است. اعتبار منبع را می‌توان نقطه تلاقی مفاهیم ارتباطی نیز تلقی کرد، زیرا بسیاری از این مفاهیم نظیر گزینش‌گری اخبار، عینیت، هماهنگی و ناهماهنگی شناختی، مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها، ارزش‌های خبری و… بدون این پیش‌فرض که منبعی معتبر در روند ارتباط وجود داشته یا دارد، معنای وجودی خود را از دست می‌دهد. گذشته از آن، اعتبار منبع را می‌توان مفهومی چند بعدی دانست که مرزهای مشترکی نیز با روانشناسی دارد. دوران حاضر را که عصر شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های تعاملی لقب گرفته، ضمن داشتن برخی فواید از جمله گرایش به سمت شفافیت، تکثر ارائه دیدگاه‌ها و راه افتادن گفت‌وگو در جامعه- هرچند ناقص و نارسا- باید عصری بی‌پایه و اساس نیز دانست؛ عصری که در آن منبع، اعتبار خود را از دست می‌دهد. برای مثال، تجربه خبری آتش‌سوزی و سقوط ساختمان پلاسکو برای آنهایی که به خبر و رسانه توجه جدی دارند، فارغ از همه مسائل موجود در صحنه آن، یک واقعیت بود و آن اینکه گسترش فضای مجازی و تبدیل شدن هر انسان به چند رسانه، بی‌اعتباری منبع خبر و همچنین اعتبار آن را به همراه داشته است. وضعیتی که در آن به‌طور متناوب با «خبر و تکذیبیه خبر، خبر و تکذیبیه خبر، خبر و تکذیبیه خبر» مواجه بودیم، نشان داد هر اندازه فضای مجازی در سرعت و سطح توزیع خبر می‌تواند موفق باشد، در شایعه‌پراکنی و انتشار اخبار بی‌اعتبار و بدون منبع نیز موثر است.

انتشار روزانه ده‌ها خبر بدون پشتوانه کافی، اطلاعات درست، جست‌وجوی واقعیت‌ها و از روی حدس و گمان و سپس تکذیب آن از سوی مراجع رسمی دنیا، شاید برای مردم آغازی باشد برای رجوع دوباره به دسترسی خبر از طریق کانال‌های رسمی انتشار اخبار و بی‌اعتمادی به اخباری که در فضای مجازی بویژه منابع خبری  ناشناخته منتشر می‌شود! با این حساب، فعالان مجازی ما هم برای جلب اعتماد و ماندگاری در صحنه باید مراقب منابع خبری و صحت و سقم اخبارشان باشند، هرچند در هر شرایطی، مردم در آینده نزدیک با افزایش سواد رسانه‌ای، نگران اعتبار و امنیت فضای مجازی شده و گرایش بیش از پیش به منابع معتبر رسانه‌ای خواهند داشت.

نوروز و رسانه‌ها

رسانه‌های جمعی معمولا در نوروز به تعطیلات می‌روند اما خبر و اطلاع‌رسانی هیچ وقت تعطیل نمی‌شود؛ چراکه به قول هادی خانیکی، استاد ارتباطات: «رسانه‌های خودگزین»، «شبکه‌های اجتماعی» و حتی «ارتباطات سنّتی» به میدان می‌آیند.» مطبوعات و نشریات پس از انتشار آخرین شماره‌های نوروزی خود، در زمانی بیش از حد معمول دست از انتشار برمی‌دارند، رادیو و تلویزیون نقش خود را عمدتا به سرگرمی ‌تغییر می‌دهند، اخبار رسمی ‌کمتر تولید و توزیع و مصرف می‌شوند، اما هر جا که خبر از دید و بازدید و گردهم آمدنی است، گوش‌ها برای شنیدن و زبان‌ها برای گفتن باز شده است؛ این یعنی جامعه «از نظاره‌گری و انفعال به کنشگری و فعال شدن میل پیدا کرده و «زمینه» به «متن» جان داده است.»

اما در «ارتباطات نوروزی»، چه واقعی و چه مجازی، نوعی سرمایه اجتماعی شکل می‌گیرد؛ یعنی امید، اعتماد و مشارکت اجتماعی تامین می‌شود و همین قدرت ارتباطی است که توان و ظرفیت جدیدی به همه شهروندان می‌دهد. ارتباطات نوروزی با نهادینه شدن و پیوستگی بیشتر می‌تواند به جامعه خلخال که گاه دور از فضای گفت وگوست یا ناتوان در انجام آن، جان و توانی فزاینده ببخشد. این ارتباطات، رسانه‌های خود را پیدا می‌کند، زبان گفت‌وگو را نرم و لطیف می‌سازد و شادی و امید را به متن همه‌گونه مناسبات روانه می‌کند؛ چیزی که منطقه ما به آن نیاز شدید دارد.

چه باید کرد؟

شاید خیلی از مردم و مسئولان بگویند برای آبادانی خلخال چه باید کرد؟ چگونه باید این منطقه پرجاذبه و لبریز از نعمات الهی را به ساحل توسعه هدایت کرد و مشکلات بی‌‌شمار به ارث مانده از سال‌ها بی‌تدبیری، اختلاف‌افکنی و سودجویی را به پایان رساند؟ یکی از زیرساخت‌ها می‌گوید و دیگری به روبناها می‌پردازد تا شاید بتواند دل مردم گله‌مند را به دست آورد. یکی دنبال راه‌سازی است و آن یک در پی آوردن کارخانه سیمان و کندن تونل آرزوها و کارخانه لاستیک و غیره و غیره. داشتن همه اینها برای یک منطقه لازم و ضروری است و هر منطقه‌ای برای توسعه به جاده و کارخانه و ... نیاز دارد، البته با رعایت شرایط اقلیمی و زیست‌محیطی خود که در اینجا جای بحث ندارد اما اینها مشکلات سخت‌افزاری و موانعی است که در اندک زمانی قابل حل است، اما مشکلی که تاکنون حل آن در خلخال سخت، دشوار افتاده، همانا مشکلات نگرشی و فرهنگی، به فراموشی سپردن منفعت‌های شخصی، اختلاف‌افکنی برای سودجویی و ایجاد فضای یأس و نامیدی در میان جوانان است و اکنون تزریق امید، اعتماد و روحیه مشارکت اجتماعی در میان مردم و جوانان تنها با کمک رسانه‌ها امکانپذیر است. اینجاست که به باور من، ارزش کار رسانه‌ها بسیار بیشتر از دوندگی شبانه‌روزی مسئولان و مسئولیت آنان و صدها پله فراتر از گفت‌وگوها و دعواهای کم‌بهره و غیرمفید روزانه خودنمایی می‌کند.

تمام حرف این است: رسانه‌ها باید امروز تدبیر تازه‌ای بیندیشند، دوباره به رسالت‌های خود نگاهی بیندازند و برای ایجاد همبستگی از طریق  تزریق امیدواری و جلب اعتماد و مشارکت مردم لحظه‌ها را به هم پیوند بزنند، کدورت‌ها را کنار بگذارند، از ایجاد فضای یأس، اختلاف‌افکنی، مرده‌بادها و زنده‌بادها، مجادله‌ها و گفت‌وگوهای بی‌منطق و بی‌پشتوانه بپرهیزند و با رفتار حرفه‌ای، به دور از عصبیت، متعهدانه و دلسوزانه خواسته‌های مردم را به مطالبه عمومی تبدیل و مسئولان تلاشگر را تشویق و خواب‌زده‌ها را بیدار کنند. در یک کلام، رسانه‌ها باید مثل بهار با سخاوت باشند و مثل خورشید نورافشانی کنند و مثل بوی مطبوع گل به جان‌ها بنشینند تا مردم عاشقانه پای کار بیایند و برای توسعه خلخال زیبا و کوثر عزیز از جان و مال و آبروی خود بگذرند. تنها در این صورت است که آسمان زندگی بام‌آبی‌آذربایجان، آبی‌تر و ستاره‌هایش درخشان‌تر می‌شود و زمستان از تن ما رخت بربسته و بهار در جان‌مان می‌نشیند.

آسمان‌تان بی‌غبار، سرنوشت‌تان تابناک و نوروزتان نابِ ناب.

*مشاور رسانه‌ای نماینده مردم نجیب شهرستان‌های خلخال و کوثر