روستای كزج شهرستان خلخال جزو 10 روستای دارای معماری خاص كشور است که گفته می شود زادگاه اجدادی اهالی روستای ماسوله گیلان است.

به گزارش خلخالیم به نقل از خبرگزاری صدا و سیما ، روستای گردشگری کزج در ۱۵ کیلومتری شهر هشجین شهرستان خلخال قرار دارد. این روستا در نزدیکی راه اصلی اردبیل به سرچم قرار گرفته است. در مسیر این جاده اگر به سمت شهر هشجین بپیچید ، تابلوی روستای کزج در اوایل راه فرعی مشخص است.

اين روستا در ارتفاع يکهزار و 250 متري از سطح دريا با موقعيت کوهستاني دامنه‌اي و با بافت متمرکز ساخته شده است و زمينهاي زراعي و باغات بيشتر در حاشيه و پيرامون بافت مسکوني گسترش يافته است. رودخانه قزل اوزن از یک کیلومتری روستای کزج می گذرد.

ارتفاعات عرب بيله دشت ، ورگان چوله و داغ يولي در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه کرده اند و بافتي شبيه روستاي گردشگري ماسوله را در اين روستا پديد آورده‌ است.

كريم حاجي زاده استاد رشته باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی با بیان اینکه روستای کزج يكي از نمونه هاي شاخص مكان يابي حرفه اي در ايجاد روستا محسوب مي شود گفت: این روستا در مكاني كه شيب کوه تند و خاک آن کیفیت پايين بوده ساخته شده است و فضاي كالبدي توسط گذشتگان طوری تعريف شده تا از ساير اراضي با كيفيت بالا براي توليدات كشاورزي استفاده شود.

وی افزود: به علت نزديکي اين روستا به ماسوله و براساس نظريه کارشناسي متخصصان آثار معماري تاريخي و بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نيز معماري خانه‌ها ، طريقه آرايش و سليقه به کار رفته در ساخت و ساز ابينه ، اهالي روستاي گردشگري ماسوله از سکنه اين روستا هستند که در گذشته‌هاي دور به علت کوچرو بودن مردم اين روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ييلاق ، بخشي از جمعيت روستاي کزج در آن منطقه ساکن شده و روستاي ماسوله را به وجود آورده‌اند.

نام روستاي زيبا و گردشگري " کزج" برگرفته از کلمه " کزه" يعني چوبدستي (دگنگ يا ال‌آغاجي) است.

روستای کزج حدود 800 نفر جمعیت دارد و اهالی آن به زبان ترکي آذربايجاني تکلم مي‌کنند ولي گويا در گذشته‌هاي دور به زبان تاتي نيز سخن مي‌گفتند. دين تمام آنها اسلام بوده و 65 درصد جمعيت را اهل سنت و 35 درصد بقيه را شيعيان تشکيل مي‌دهند.

تا پیش از توسعه گردشگری روستا ، مهاجر فرستي از ويژگي‌هاي مهمي جمعيتي آن به شمار مي‌ رفت و بيشتر جوانان اين روستا به شهرهاي تهران ، تالش ، رشت ، کاشان و يزد مهاجرت می کردند که این روند در حال حاضر کندتر شده است.

آنچه اين روستا را حايز اهميت ساخته است ، معماري منحصر به فرد و علاقه اهالي به حفظ نوع معماري روستا و تاکيد بر حفظ از سنت ها ، آداب ، رسوم و فرهنگ گذشته اين خطه است.

معماری روستا

روستاي کزج به علت بافت معماري از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز ، رنگ آميزي ديوارها ، حياط خانه‌ها ، درها و پنجره‌ها و نيز سليقه منحصر به فرد در ساخت بنا ، هدايت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگي اجتماعي و حتي همزيستي مسالمت‌آميز شيعيان و اهل تسنن ساکن در روستا از سوي سازمان ميراث فرهنگي کشور جزو 12 روستاي هدف گردشگري استان اردبيل تعيين شده است.

احياي بافت با ارزش معماري اين روستا در سال 84 آغاز و در سال 86 به پایان رسید. اين روستا نخستين روستاي استان بود که همانند روستاي ابيانه در اصفهان ، ماسوله در گيلان و کندوان در آذربايجان شرقي با استفاده از اعتبارات ملي احيا و مرمت شد.

نماي ظاهري اين روستا از ديد گردشگران جلوه‌اي جذاب و ديدني به آن بخشيده است به طوري که در نگاه اول صدها واحد مسکوني به صورت مکعب‌هايي در کنار هم و همشکل ديده مي‌شود که با رنگ آميزي تزييني ايوانها ، تيرهاي چوبي ايوانها ، پله‌ها ، درها و پنجره‌ها منظره بديعي را به وجود آورده است.

پشت بام اکثر خانه‌هاي اين روستا کاهگلي است و به علت شيب تند محل ساخت و استقرار روستا ، پشت بام هر خانه‌اي حياط خانه بالاتر است.

سقف و پشت بام خانه‌ها بيشتر با افزودن لايه‌هاي کاهگلي متعدد حدود نيم سانتي متري در هر سال ، به روش ماله کشي‌هاي سالانه ضخيم شده به طوري که بارشهاي باران و برف موجب چکه کردن سقفها نمي‌شود.

اين لايه‌هاي کاهگلي از ترکيب گل خاک رس منطقه و کاه گندم تهيه مي‌شود و در ساليان اخير نمک نيز براي جلوگيري از نفوذ آب به لايه‌هاي زيرين و پيشگيري از چکه کردن سقف بامها به ترکيبات کاهگل افزوده مي‌شود.

اين شيوه معماري حتي با همه گير شدن استفاده از مصالح ساختماني جديد از قبيل آسفالت ، ايزوگام ، ايرانيت و سيمان هنوز هم در روستاي کزج مرسوم است و زيبايي و نماي خاصي به اين روستا بخشيده است.

هدايت معصومي از سکنه روستای کزج درباره شيوه معماري ، احداث بنا و ساخت و ساز موجود در این روستا گفت: معماران ساختمانهاي اين روستا از خود اهالي هستند که با استفاده از مصالح موجود در منطقه خانه ها را مي‌سازند و هنوز چند نفر از معماران سالخورده که روش منحصر به فردي در ساخت خانه‌هاي اين روستا دارند ، در قيد حيات هستند و این نگرانی وجود دارد که با مرگ آنها اين شيوه معماري نيز فراموش شود.

وي افزود: در سالهاي گذشته از آجرهاي خشتي پخته و حتي آجر خام در ساخت خانه‌ها استفاده مي‌شد ولي امروزه از مصالحي همچون سنگ نيز به علت وجود معادن سنگ در منطقه استفاده مي‌شود.

وي گفت: در ساخت خانه و هر گونه محل مسقفي در اين روستا ، از چنار تبريزي استفاده مي‌شود به طوري که در تامین تيرهاي چوبي سقف خانه ، ساخت نرده‌ها و حتي تزيينات چوبي پله‌ها و ايوان منازل نيز از چوب اين درخت درست مي‌شود.

وي اظهارداشت: براي پوشاندن سقف خانه‌ها نيز از مصالحي به نام "پرند" استفاده مي‌کنند و طريقه استفاده از آن بدين طريق است که نخست اين پرندها را که شامل چوبهاي باريک به طول دو متر و به ضخامت يک سانتي متر است ، بر روي تيرهاي چوبي سقف که به فاصله نيم متر از هم گذاشته شده ، قرار مي‌دهند و بعد با استفاده از کاهگل مخصوص آماده شده ، سقف را مي‌پوشانند.

وي با اشاره به ماله‌کشي و ترميم سقف خانه‌ها در اواخر تابستان و قبل از فرا رسيدن فصل بارشهاي پاييزي افزود: اين کار اغلب توسط زنان انجام مي‌شود و شايد طراوت رنگ‌آميزي در تزيينات داخلي و خارجي منازل به همين علت باشد.

حکمت‌الله بخشي ، يکي ديگر از اهالي اين روستا درباره ويژگي هاي خاص روستايشان گفت: در اين روستا که متشکل از جمعيت شيعه و سني است ، سه باب مسجد احداث شده است که هر کدام از شيعيان و اهل تسنن يک باب مسجد مخصوص به خود دارند و زنان روستا نيز حسينيه ویژه دارند به طوري که اهل تسنن در پنج نوبت در مسجد مخصوص خود اذان مي‌گويند و اذان شيعيان نيز در سه نوبت در مسجد خود آنها پخش می شود.

وي با اشاره به وجود يک امامزاده از نوادگان امام موسي کاظم (ع) در اين روستا که محل زيارت مردم منطقه است بيان کرد: در اين روستا ازدواج بين اهل تسنن و شيعيان بدون هيچ مشکلي انجام مي‌شود و اين امر نماد همزيستي مسالمت آميز بين پيروان اين دو مذهب محسوب مي‌شود و علاوه بر آن همه اهالي در تمامي مراسم و آيينها بدون ملاحظه تفاوت در مذهب شرکت مي‌کنند.

وی ادامه داد: سطح زندگي اکثر اهالي اين روستا شبيه هم است و همه از زندگي يکساني برخوردار هستند ولي رقابت پنهان بين اهل تسنن و شيعيان ساکن در اين روستا موجب ارتقاي سطح زندگي و تميزي روستا شده است.

بخشی افزود: مردان روستا برخلاف مردان اکثر روستاها ، عادت به کافه نشینی ندارند ولي براي مراوده در مرکز روستا و در محله‌اي به نام " کهنه محله" جمع شده و در بعد از ظهر روزهاي بيکاري به گذران اوقات فراغت و صحبت مي‌پردازند.

وي زنان اين روستا را جزو فعالترين زنان ايران دانست و گفت: بيشتر کارهاي منازل و حتي ترميم و ماله‌کشي سقف خانه‌ها نيز توسط زنان انجام مي‌شود.

برند بوم گردی استان اردبیل

طرح جامع گردشگری روستای هدف گردشگری کزج خلخال اجرا و این روستا به عنوان برند بوم گردی استان اردبیل معرفی شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خلخال با یادآوری اینکه روستای هدف گردشگری كزج با داشتن مناظر طبیعی چشمگیر و بافت سنتی و تاریخی به عنوان یكی از 10 روستای دارای بافت ارزشمند در كشور است گفت: از دو سال پیش با تاسیس نخستین اقامتگاه بوم گردی توسط بخش خصوصی زمینه لازم برای حضور گردشگران فراهم شده است و تاکنون گردشگران مختلفی از مناطق مختلف کشورمان برای تماشای سبك سنتی بافت معماری به این روستا سفر کرده‌اند.

محمد رضا شایقی افزود: این موضوع موجب توسعه و رونق اقتصادی روستای کزج شده است به طوری كه هم اكنون اکثر اهالی خواستار تبدیل واحدهای مسكونی مورد استفاده خود به اقامتگاه های بوم گردی هستند و تاکنون برای ۱۱ طرح بوم گردی در این روستا پروانه و مجوز فعالیت صادر شده است

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل هم از تلاش برای معرفی روستای کزج به عنوان برند بوم گردی کشور خبر داد و گفت : با همکاری فرمانداری شهرستان خلخال طرح جامع گردشگری روستای کزج در حال تدوین است.

صغری فرشی افزود: روستای هدف گردشگری كزج خلخال جزو 73 روستای هدف گردشگری انتخاب شده در كشور برای اجرای طرح ضربتی اشتغال و حمایت از صنایع دستی است.

روستاي گردشگري کزج با طبیعت بکر، چشم انداز زیبا و معماری خاص ، شکوه پنهانی در بلندای کوه دارد و هنوز برای بسیاری از علاقه مندان به بوم گردی ناشناخته مانده است.

لازم است دولت ضمن بهبود زیرساخت ها و تسهیل سرمایه گذاري ، برای شناساندن این گنجینه های بوم گردی بودجه هاي تبلیغاتی ویژه ای اختصاص دهد و رسانه ها به ویژه صدا و سیما در این باره ایفای نقش کنند.

* نویسنده : یاشار پورمجید